Những điều cần biết về Vitamin D

Dạng hoạt động của vitamin D có tác dụng giúp cơ thể hấp thu canxi ở ruột, điều hòa nồng độ canxi và phốt-phát trong máu, từ đó duy trì sức khỏe của xương và đảm bảo cân bằng canxi trong máu. Cùng với canxi, vitamin D giúp:

• Ngăn ngừa loãng xương và gãy xương, đặc biệt ở người cao tuổi và phụ nữ sau mãn kinh.

• Hỗ trợ phát triển xương ở trẻ em, duy trì khối lượng xương và đảm bảo răng chắc khỏe ở người lớn.

• Hỗ trợ chức năng cơ .

Thiếu vitamin D có thể gây tình trạng còi xương, cong xương ở trẻ em hoặc đau xương ở người lớn.

Trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, người cao tuổi và những người không ăn các sản phầm từ sữa có nguy cơ cao thiếu vitamin D

• Trẻ sơ sinh (0-12 tháng) cần 400 đơn vị vitamin D mỗi ngày (400 IU = 10mcg). Nồng độ vitamin D trong sữa mẹ rất thấp nên trẻ bú mẹ toàn phần cần bổ sung vitamin D từ thực phẩm bảo vệ sức khỏe. Sữa công thức thường chứa 400 đơn vị trong 1 lít sữa. Do đó trẻ uống sữa công thức vẫn cần bổ sung vitamin D từ thực phẩm bảo vệ sức khỏe, trừ khi trẻ uống tới 1 lít sữa mỗi ngày.

• Người cao tuổi (>75 tuổi) thường không ăn đủ loại và lượng thực phẩm giàu vitamin D, hoặc nếu đủ thì khả năng cơ thể hấp thu vitamin D ở nhóm tuổi này cũng thấp hơn so với người trẻ.

Dù ở Việt Nam có nhiều nắng nhưng thiếu tiếp xúc với ánh nắng mặt trời (do thể trạng hoặc đặc thù công việc) hoặc tiếp xúc không hiệu quả với ánh nắng mặt trời cũng là yếu tố gây thiếu vitamin D.

Tính hiệu quả của việc tổng hợp vitamin D từ ánh nắng mặt trời phụ thuộc vào nhiều yếu tố bao gồm: vị trí địa lý sinh sống, mùa và thời điểm tiếp xúc với nắng trong ngày. Da tổng hợp vitamin D mạnh mẽ nhất là vào giữa ngày, khi mặt trời ngay trên đỉnh đầu. Tuy nhiên, bạn cần lưu ý rằng, tăng thời gian tiếp xúc với ánh nắng mặt trời không đảm bảo tăng tổng hợp vitamin D, bởi ánh nắng mặt trời làm tăng sản xuất melanin, chất có tác dụng giảm tổng hợp vitamin D. Hơn nữa, các nhà khoa học và các tổ chức y tế không khuyến cáo mọi người phơi nắng nhiều do sẽ làm nguy cơ ung thư da.

Ngoài những yếu tố trên, đặc tính là da, tuổi tác và việc sử dụng kem chống nắng cũng ảnh hưởng đến khả năng tổng hợp vitamin D. Người có nhiều chàm, nám, đồi mồi thì khả năng tổng hợp vitamin D cũng giảm. Tương tự, người già cũng tổng hợp vitamin D kém hơn người trẻ. Kem chống nắng chặn lại những tia UV tới da do đó cũng ngăn tổng hợp vitamin D.

Những bệnh lý ảnh hưởng đến một hoặc nhiều giai đoạn trong quá trình hấp thu và chuyển hóa vitamin D đều có thể là nguyên nhân của tình trạng thiếu vitamin D.

• Bệnh lý đường ruột: Một số bệnh lý giảm khả năng hấp thu vitamin D ở ruột, ví dụ bệnh không dung nạp gluten (celiac disease), bệnh Crohn (Crohn’s disease), và bệnh xơ nang (cystic fibrosis)

• Bệnh lý gan, thận: Gan và thận có những enzym giúp chuyển hoá vitamin D từ dạng không hoạt động thành dạng hoạt động. Ở những người có bệnh suy thận hoặc bệnh lý gan, nồng độ những enzym này thấp khiến cho nồng độ vitamin D dạng hoạt động cũng thấp.

Tình trạng thiếu vitamin D có thể được chẩn đoán dựa trên kết quả xét nghiệm máu. Chỉ số nồng độ 25-hydroxyvitamin D (25(OH)D) trong máu là chỉ số được sử dụng phổ biến nhất để đánh giá tình trạng vitamin D của cơ thể, phản ánh tổng lượng vitamin D từ cả nguồn thực phẩm và tổng hợp từ da. Theo Viện hàn lâm khoa học quốc gia Hoa Kỳ:

• Tình trạng vitamin D bình thường nếu nồng độ 25(OH)D ≥ 20 ng/ml (tương đương 50 nmol/L).

• Tình trạng giảm vitamin D xảy ra nếu nồng độ 25(OH)D trong khoảng 12-20 ng/ml (30 - 50 nmol/L).

• Tình trạng thiếu hụt vitamin D xảy ra nếu nồng độ 25(OH)D < 12 ng/ml (tương đương 30 nmol/L).

• Nguy cơ ngộ độc vitamin D xảy ra nếu nồng độ 25(OH)D > 100 ng/ml (tương đương 250 nmol/L).

Tuy nhiên, bạn cần lưu ý rằng, xét nghiệm vitamin D máu không phải xét nghiệm thường quy cho tất cả mọi người.

Bác sĩ có thể tư vấn và chỉ định làm xét nghiệm vitamin D nếu bạn:

• Thuộc nhóm nguy cơ cao thiếu vitamin D như kể trên.

• Đã được chẩn đoán hoặc đang trong quá trình kiểm tra tình trạng loãng xương.

• Có tiền sử gãy xương do va chạm nhẹ hoặc ngã nhẹ.

• Có nồng độ canxi hoặc phốt phát trong máu thấp.

Thuốc hoặc thực phẩm bảo vệ sức khỏe chứa vitamin D được sử dụng để khắc phục tình trạng giảm hoặc thiếu vitamin D. Có hai dạng chế phẩm vitamin D bao gồm: vitamin D2 và vitamin D3. Trong đó, vitamin D3 thường được khuyên dùng do mang lại hiệu quả cao hơn.

Liều lượng sử dụng vitamin D tùy thuộc vào mức độ thiếu hụt của cơ thể. Bạn nên sử dụng dưới sự tư vấn và chỉ định của bác sĩ, dược sĩ.

Trong quá trình điều trị, bên cạnh việc uống thuốc hoặc thực phẩm bảo vệ sức khỏe chứa vitamin D, việc bổ sung canxi đặc biệt quan trọng. Canxi cần được bổ sung từ thức ăn hoặc từ thực phẩm bảo vệ sức khỏe với tổng liều là 1000mg canxi mỗi ngày với nam giới hoặc phụ nữ tiền mãn kinh. Liều 1200mg canxi là cần thiết với phục nữ đã mãn kinh.

Trong quá trình điều trị, bạn cần tuân thủ lịch hẹn tái khám với bác sĩ. Thông thường, xét nghiệm máu mỗi 3 tháng để kiểm tra nồng độ 25(OH)D là cần thiết để theo dõi hiệu quả điều trị nhằm điều chỉnh liều vitamin D cho phù hợp.

Vitamin D rất hiếm khi gây tác dụng phụ, trừ khi nồng độ 25(OH)D cao quá mức (> 100 ng/ml, tương đương 250 nmol/L) đồng thời với việc sử dụng canxi liều cao. Trong trường hợp này, biến chứng có thể xảy ra, bao gồm tăng nồng độ canxi máu, hình thành sỏi thận.

Bạn cần lưu ý thành phần của các sản phẩm đang dùng đồng thời để tránh tình trạng sử dụng cùng lúc nhiều sản phẩm chứa vitamin D.

Để duy trì nồng độ 25(OH)D ở mức bình thường, lượng vitamin D cơ thể cần mỗi ngày tùy thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm: đặc điểm của da, thời gian tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, chế độ ăn và các bệnh lý mắc kèm.

Thông thường, người lớn được khuyên sử dụng thực phẩm bảo vệ sức khỏe chứa 800 đơn vị vitamin D (tương đương 20mcg) mỗi ngày. Người lớn tuổi, ít tiếp xúc với ánh nắng mặt trời cần bổ sung liều cao hơn.

Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ nên bổ sung 400 đơn vị vitamin D mỗi ngày (tương đương 10mcg), bắt đầu ngay từ những ngày sau sinh.

Lưu ý: Tiếp xúc vừa đủ với ánh nắng mặt trời là quan trọng để cơ thể tổng hợp vitamin D. Tuy nhiên, phơi nắng không nên được xem là nguồn cung cấp vitamin duy nhất, bởi sự tiếp xúc quá mức với ánh nắng mặt trời có thể gây tổn thương da và tăng nguy cơ ung thư da.

Rất ít loại thực phẩm giàu vitamin D tự nhiên. Bạn có thể nhận được vitamin D từ những sản phẩm như:

• Sữa, nước cam hoặc sữa chua đóng hộp có bổ sung vitamin D;

• Cá hồi, cá thu, cá ngừ đóng hộp;

• Ngũ cốc chế biến sẵn có bổ sung vitamin D;

• Dầu gan cá tuyết.

Ngoài ra, gan động vật, thịt bò, trứng cũng chứa vitamin D nhưng với hàm lượng thấp.

Theo ước tính, lượng vitamin D khuyến cáo bổ sung mỗi ngày với người lớn (800 đơn vị) có thể tìm thấy trong những sản phẩm với lượng như sau:

• 150-200g (1,5 – 2 lạng) cá hồi hoặc cá thu; hoặc

• 8 cốc sữa hoặc nước cam (240ml/cốc) có bổ sung vitamin D; hoặc

• 10 cốc sữa chua (180ml/cốc) có bổ sung vitamin D.

Bạn có thể phối hợp những thực phẩm trên và những thực phẩm khác có chứa hàm lượng nhỏ vitamin D để có chế độ ăn đa dạng.